kleinsignatuurtje.gif (2891 bytes)


BROUWERS TEN ONRECHTE VAN PLAGIAAT BESCHULDIGD
Mogelijk aanklacht wegens smaad en eerroof tegen De Standaard. (medio maart 2001)

Standaard_voorpagina.jpg (20597 bytes)
Groot op de voorpagina...!

 

Het zal de krantenlezer en nieuwsbulletinluisteraar niet zijn ontgaan: de Vlaamse krant De Standaard maakte op donderdag 15 maart 2001 melding van nieuwe bewijzen in een oude 'affaire' waarbij Jeroen Brouwers wegens plagiaat in het schandblok gezet zou worden:      

"Uit de veilingcatalogus van antiquaar Piet van Winden blijkt dat documenten in het zogeheten 'gifkastje' van Manteaus bibliotheek en in de correspondentie in Manteaus archief in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag - waartoe Onno Blom exclusief toegang kreeg - een verbluffende affaire bevatten rond Jeroen Brouwers en Julien Weverbergh, respectievelijk oud-redacteur en oud-directeur van Uitgeverij Manteau. Weverbergh probeerde in 1977 met een aantal Vlaamse auteurs gemene zaak te maken tegen Brouwers. Hij vond en verspreidde daarvoor de bewijzen: Brouwers zou het idee voor zijn debuutroman Joris Ockeloen en het wachten hebben ontleend aan een manuscript van de jong gestorven en inmiddels vergeten Vlaamse schrijver Dirk de Witte, iets wat Brouwers altijd met klem heeft ontkend."

Natúúrlijk heeft Brouwers dit ontkend. Het is namelijk pertinent onjuist. Brouwers' roman is niet gebaseerd op het manuscript van Dirk de Wittes nooit verschenen Dichotomie van een geboorte. Het artikel in De Standaard, breed uitpakkend met een paginagrote foto van Brouwers voorop het 'De Standaard der Letteren'-katern, staat overigens vol met niet ter zake doende ouwe koeien over Brouwers' redacteurschap bij uitgeverij Manteau, zoals
"Brouwers zou non-fictie uitgaven als Het orgasme van de vrouw niet hebben willen persklaar maken, en zou in dronken staat op de boekenbeurs van Antwerpen het voltallige personeel van de uitgeverij en de auteurs in het openbaar hebben uitgescholden".
Er staat voorzichtig 'zou', al eindigt de alinea wel met
"Tot zover is alles bekend."

 

Ook staat er dat Brouwers hierom zou zijn ontslagen. Nu werd Brouwers wel door uitgeverij Manteau ontslagen - maar dat was enkele jaren eerder, bij een reorganisatie vlak voor het vertrek van Angèle Manteau. Haar opvolger, Julien Weverbergh, stelde Brouwers weer aan. De latere conflicten met Weverbergh, waarbij Brouwers "niet één maal, vijf maal" door Weverbergh zou zijn ontslagen*, waren voor Brouwers aanleiding om jaren later, in 1975, zèlf definitief op te stappen.** 
De Standaard zegt voorts dat verslaggever Onno Blom exclusief toegang kreeg tot bewijzen voor Brouwers' plagiaat:

Om zijn diepe medelijden [met Brouwers - EG] te tonen stuurde Weverbergh - en nu komt het - aan de literatuurwetenschapper Georges Wildemeersch op 6 december 1977, uitgetypt op briefpapier van uitgeverij Manteau, en met kopieën van handschriften, de bewijzen die ertoe moesten leiden dat Brouwers als plagiator zou worden ontmaskerd. Brouwers zou zijn roman Joris Ockeloen en het wachten hebben gebaseerd op een gegeven van de nu bijna vergeten schrijver Dirk de Witte. ,,Ik kan dit onder ede verklaren,'' meldde Weverbergh met de hand op zijn hart.

*Zie J. Weverbergh en ergher (blz. 59, in Vlaamse Leeuwen, Arbeiderspers, 1994).
**Zie Brouwers in Brussel (blz.48, 51-55), door Gwennie Debergh, VUB Press, 2000.

SDL1.jpg (27950 bytes)

SDL2.jpg (22559 bytes) Boven: De Standaard der Letteren met foto van Brouwers (ten tijde van Zonder trommels en trompetten.), links: het artikel van Onno Blom.

Het gehele artikel met de aantijgingen tegen Brouwers valt hier te lezen.
Een afbeelding van genoemde veilingcatalogus staat hier.
En overigens wist Brouwers natuurlijk best van de 'gemene zaak' tegen hem: hier een aantal citaten uit 1977.

 

Uiteraard moest De Standaard vroeg of laat terugkrabbelen, en schreef de krant op de bewuste donderdag nog dat de door De Witte geschreven roman 'vooralsnog spoorloos' zou zijn, de dag erop citeerde de krant de bij de 'affaire' betrokken literatuurwetenschapper Georges Wildemeersch reeds als volgt: "Van het manuscript weet ik het niet, maar het typoscript bestaat nog".
Nota bene Julien Weverbergh reageert op het hele verhaal met een verontwaardigd recht van antwoord, waarin hij het plagiaatverhaal volkomen ontkracht, - Albers in het voorbijgaan gebrek aan professionaliteit verwijtend wegens slordig onderzoek. De gehele brief van Weverbergh staat hier
In de zaterdageditie liet men Brouwers zelf aan het woord (zie onder).

Maar: inmiddels had iedereen het wèl over "Brouwers" en "plagiaat".

De Standaard schreef in het oorspronkelijke stuk dat de desbetreffende documenten
"een nieuw licht [werpen] op een affaire, waarin Jeroen Brouwers en Julien Weverbergh, beiden aan het eind van de jaren zestig redacteur bij Uitgeverij Manteau, een cruciale rol speelden" en journalist Frank Albers stelde daarbij: "Uit de catalogus van Van Winden en na een speurtocht in het persoonlijke archief van Manteau in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag -- waartoe Standaard der Letteren -medewerker Onno Blom exclusief toegang kreeg -- blijkt dat Julien Weverbergh in 1977 materiaal in handen had dat Brouwers als plagiator moest ontmaskeren."

In een interview, maandag de 19e op de Nederlandse zender Radio 1, zegt Standaard-journalist Frank Albers echter: "wij hebben, a: Jeroen Brouwers niet van plagiaat beschuldigd. De vraag stellen is nu eenmaal iets anders dan ze beantwoorden - wat de Nederlandse pers wel heeft gedaan hebben wij niet gedaan."
Brouwers niet beschuldigd? Dan was de suggestie in elk geval voldoende gewekt - getuige, inderdaad, de Nederlandse kranten van vrijdag 16 maart.
Bijvoorbeeld: 'Debuutroman Jeroen Brouwers was plagiaat' (in het Algemeen Dagblad, met als tussenkopje Auteur noemt beschuldiging 'ouwe koe'), voorts Brouwers beticht van plagiaat (in Sp!ts), 'Brouwers pleegde plagiaat' (in Trouw, met op pagina 20 een stukje onder de tamelijk suggestieve kop 'Plagiaat'-zaak Brouwers blijft warrige kwestie), Brouwers beschuldigd van plagiaat (in de Haagsche Courant) en Jeroen Brouwers beschuldigd van plagiaat in debuut (in De Volkskrant).  Zie de scans hiernaast en hieronder. En overigens was de zaak ook via de teletekst van NOS en BRT te volgen.

Trouw.gif (108830 bytes)

AD_mrt2001.jpg (45684 bytes)
Haagsche_Courant.jpg (30059 bytes) Volkskrant.gif (71053 bytes)

Spits.gif (92200 bytes)


Niet iedereen neemt de beschuldiging zomaar zonder enige nuance over. Arjan Peters, die ooit door Brouwers van het epitheton 'zuursmoelreptiel' werd voorzien (waar Peters in zijn recensie van Geheime kamers nog even fijntjes aan herinnerde - hier te lezen), belicht al snel de zaak ook van een andere kant.

In de zaterdageditie bericht Peters (overigens onder de ambigue kop Jeroen Brouwers deed wat Dirk de Witte wilde) weliswaar dat Brouwers "de eerste versie van De Wittes roman in augustus 1967 [heeft] teruggestuurd" terwijl Brouwers' roman in oktober 1967 verscheen - maar Peters citeert ook, uit De Morgen van vrijdag de 16e, Julien Weverbergh die onderstreept dat de productietijd van een roman toentertijd zes maanden besloeg: "Weverbergh noemt de verdachtmaking van plagiaat nu weer vierkant 'lulkoek'."
Spijker op de kop, en Weverbergh kan het weten.

Ook wijst Peters op Brouwers in Brussel, waar te lezen staat hoe Joris Ockeloen en het wachten ontstond in 1965 te Laren (NH) en werd voltooid in 1965-66 te Brussel, en hij citeert uit een brief van Dirk de Witte aan Angèle Manteau: 'Van de reminiscenties ben ik mij zéér wel bewust en ik zou ze nog kunnen aanvullen met heel wat andere namen. Misschien lukt het me toch eens eerst te zijn. Het is voor mij geen reden om het schrijven op te geven, wél om het lezen op te geven.' Arjan Peters concludeert droogjes dat dit "bepaald niet de toon [is] van iemand die schandalig is belazerd".
Ook de suggestie die eveneens in De Standaard te lezen viel, namelijk dat Brouwers stiekem ook bij zijn studie over zelfmoord De laatste deur in hoge mate schatplichtig zou zijn geweest aan De Witte, wijst Peters af - met de opmerking dat het er de schijn van heeft dat De Witte "wel van alles wilde, maar niet voldoende zelfvertrouwen en talent had".  
Over die suggestie en het idee dat Brouwers een en ander zou willen hebben stilhouden is óók nog wel een en ander te melden: hier.
Volkskrant_mrt2001.jpg (60830 bytes)
Niet_in_opspraak.jpg (104233 bytes)
De Standaard plaatste op vrijdag de 16e bovenstaand artikel van Eva Berghmans, waarin Brouwers aan het woord komt (hier in zijn geheel te lezen). Onder meer citeert deze uit een brief van Dirk de Witte, gedateerd op 12 december 1967: "Wij weten allebei van elkaar dat wij volkomen onafhankelijk van elkaar geschreven hebben, niet eens vanuit een gemeenschappelijke beïnvloeding".
Er staat ook:
"Volgens Brouwers ligt kwade wil aan de basis van het oprakelen van de affaire-DeWitte, nauwelijks een week voor de uitreiking van de Gouden Uil Literatuurprijs. Brouwers is genomineerd met Geheime kamers."
Een invalshoek die Vlaamse krant De Morgen in de zaterdageditie ook meldt:
Jeroen de Preter stelt in het artikel Vliegt De Gouden Uil laag dit jaar? de vraag of "de brengers van het nieuws er op de een of andere manier belang bij hebben om Brouwers niet te laten winnen" en hij vraagt: "Welke belangen staan er hier dan op het spel?"
Het -mogelijke- antwoord geeft hij ook: De Standaard is medesponsor van de Gouden Uil, en Josse de Pauw is voor de Gouden Uil genomineerd met zijn ("overigens prachtige") boek Werk dat "voor een belangrijk deel bestaat uit stukken die eerder in De Standaard der Letteren verschenen". De Preter gaat verder en vraagt zich af: "Vinden wij daar ook een verklaring voor de complete afwezigheid van Mijn tweede huid, het herhaaldelijk bekroonde tweede boek van De Morgen-medewerker Erwin Mortier op de longlist (...) van De Gouden Uil-literatuurprijs 2001?"
Uiteraard spreekt De Standaard-hoofdredacteur e.e.a. desgevraagd met klem tegen (geciteerd in hetzelfde artikel).

De in De Morgen als 'bijgedachte' getrokken conclusie:
"Wat de jury volgende zaterdag ook mag beslissen, er zal altijd een geurtje aan blijven zitten." 

Gouden_Uil_De_Morgen.jpg (56572 bytes)
aanklacht2.gif (129194 bytes) Jeroen Brouwers kondigde aan De Standaard voor de rechter te dagen, zoals te lezen in o.a. De Volkskrant, Sp!ts en op de teletekst van NOS en BRT. De Volkskrant meldt dat Brouwers "niet eens de tijd [zou] hebben gehad om passages te verwerken", maar het gratis onder reizigers met het openbaar vervoer verspreide blad Sp!ts eindigt het bericht met: "Hij [De Witte -EG] kreeg het manuscript terug van Brouwers met de mededeling dat Manteau geen belangstelling had".
Een mededeling waar nog steeds makkelijk uit te lezen is: die Brouwers klaagt De Standaard nou wel aan, maar komkom, zeg nou zelf...
Ook het Algemeen Dagblad meldt de rechtszaak - èn de bijval die Brouwers van Weverbergh krijgt.

aanklacht1.gif (38946 bytes)         AD2.jpg (30005 bytes)
Sp!ts en Algemeen Dagblad

Zoals De Volkskrant het verwoordde: "Oorspronkelijk wekte Brouwers de indruk de beschuldigingen niet zo zwaar op te nemen. Maar de aandacht die de affaire naast Vlaanderen ook in Nederland trok, heeft hem er toe gebracht toch juridische stappen te ondernemen. Brouwers: 'De koppen in de Nederlandse kranten meldden dat ik plagiaat had gepleegd. Dat wil ik weerlegd zien'."

En wat kopte De Standaard plotseling, op maandag 19 maart?

Typoscript Dirk de Witte boven water - Jeroen Brouwers plaagde geen plagiaat
Ook de toon in dit stuk is wel anders dan in de krant van donderdag:
"Geruchten over het vermeende plagiaat van Jeroen Brouwers staken al ruim twintig jaar geleden de kop op in de literaire wereld. Brouwers heeft altijd volgehouden dat hij Dichotomie van een geboorte pas te zien heeft gekregen nadat Joris Ockeloen was verschenen.
Vorige week echter meldde Standaard der Letteren-medewerker Onno Blom dat hij in het antiquariaat van Piet van Winden in Leiden een document had ingekeken waaruit blijkt dat Brouwers een eerste versie van De Wittes roman zelf aan de auteur had geretourneerd vóór de verschijning van Joris Ockeloen (DS 15 maart).
Op basis van dit nooit eerder gepubliceerde document stelde De Standaard de vraag of er dan toch van beïnvloeding en, in het extreme geval, plagiaat zou zijn geweest, een vraag die onbeantwoord bleef omdat de tekst van De Witte zogezegd spoorloos was."

Opmerkelijk genoeg was het dus niet zó spoorloos of het dook binnen enkele dagen alsnog op. De Standaard vindt echter iets ànders opmerkelijk:
"Opmerkelijk was dat, daar waar deze krant zich beperkte tot het stellen van de vraag, Brouwers in sommige Nederlandse media vorige week onomwonden van plagiaat werd beschuldigd op basis van de gegevens in de veilingcatalogus van Van Winden."
Jaja. De conclusie die het blad nu trekt is in ieder geval helder:
"Vergelijking van De Wittes typoscript met Brouwers' roman leert dat het decennia oude gerucht over het plagiaat uit de lucht gegrepen is." De Standaard meldt ook gegevens te hebben waarmee "ook de chronologie nu scherper gesteld [kan] worden": "Robert Bruyninckx, collega-leraar van De Witte in de jaren zestig, vertelde aan de redactie dat hij de verhaalstof aan De Witte leverde rond 9 maart 1967. Zijn eigen vrouw was bevallen tijdens het halfvasten-carnaval in Halle.
Een eerste versie van De Wittes manuscript zou klaar geweest zijn in mei 1967. De Witte diende het, zo meldde hij in een brief aan Ward Ruyslinck van 25 januari 1968, in bij Manteau in augustus 1967.
Joris Ockeloen verscheen al in september 1967, zo kan afgeleid worden uit een handgeschreven opdracht, gedateerd 19 september 1967."
Waarbij de lezer geacht wordt te begrijpen dat, gezien het productieproces van een boek anno '67 alléén al, er geen sprake kàn zijn van plagiaat.
Het artikel staat hier in zijn geheel.

Standaard_herroept_plagiaat.jpg (41167 bytes)

Ook dat bericht werd in de Nederlandse media overgenomen...

Toch_geen_plagiaat.jpg (26602 bytes)

nieuwspuntNL.jpg (62536 bytes)

...maar waar De Standaard zo correct (of zo geschrokken) was om ook het herroepen van de beschuldiging op de voorpagina te zetten, waren lang niet alle andere kranten in 'Brouwers pleegde geen plagiaat' zo geïnteresseerd dat het óók voorpaginanieuws zou zijn. In Sp!ts (linksboven) bijvoorbeeld was het een berichtje op pagina 14, in News.nl (rechtsboven) op pagina 19. Trouw publiceerde wèl een (naar lengte en inhoud) behoorlijk artikel van Rob Schouten (21 maart 2001): Hoe Jeroen Brouwers geen plagiaat pleegde, of: de rondgang van een blunder. Te vinden op Brouwers' officiële homepage hier.

Hoe dan ook: Jeroen Brouwers overweegt De Standaard alsnog voor de rechter te slepen wegens eerroof en smaad.

De advocaat van Jeroen Brouwers, Mr Beels, in een interview (Radio 1 maandag 19 maart), zegt desgevraagd:
"Een onrechtmatig handelen via een perskanaal wordt dus steevast in het Belgische aangepakt met een vordering tot schadevergoeding, een pecuniaire vordering, èn een publicatie van het vonnis (dus de opinie van de rechter) in verschillende dagbladen. (...)  
Ik moet mij nog beraden met de heer Brouwers, maar ik heb stellig de indruk dat wij in ieder geval de procedure inleiden en dan gaan kijken wat De Standaard [interruptie interviewer] - eh,  wat de voorstellen zijn, maar tot nader order zetten wij door. (...)  
Settle-out-of-court zou een mogelijkheid zijn (...)." 

(Transcriptie Eric Geevers)

Angele_barones_Manteau.jpg (55012 bytes)

Algemeen Dagblad

Het Algemeen Dagblad wijdde nog een artikel aan de veiling van de bibliotheek van Angèle barones Manteau, onder de kop 'Ik ken Jeroen, altijd geldgebrek'. Ondanks de beeldende krantenkop zijn uit het stuk zelf slechts twee citaten over Jeroen Brouwers te vissen:  
'Diep tragisch' noemt Angèle Manteau de affaire rond haar oud-redacteur Jeroen Brouwers, die zijn eerste roman zou hebben gebaseerd op een door Manteau afgewezen manuscript van de schrijver Dirk de Witte. Ze denkt dat Brouwers vooral bang is als gevolg van de commotie De Gouden Uil mis te lopen, de literaire prijs waarvoor hij met zijn laatste roman Geheime kamers is genomineerd. "Ik ken Jeroen, altijd geldgebrek. Voor Nederlanders is een halve ton niet veel, hij heeft dat broodnodig."
Voorts:

"Ik kreeg twee maanden terug een briefje dat hij mij weer eens wilde zien. Maar ja, Brouwers verzoent zich al zijn leven lang met mensen die hij eerst bijna aan de galg heeft gehangen."

De opbrengst van de veiling, waarbij mevrouw Manteau haar gehele bibliotheek te gelde maakte, viel overigens tegen.
Het meeste geld werd opgebracht door Brouwers-gerelateerde kavels...

Wordt ongetwijfeld vervolgd.


klik hier voor de pagina 'introductie'     klik hier voor de pagina 'biografie'     klik hier voor de pagina 'bibliografie'      klik hier voor een pagina met links en varia


Deze pagina's zijn gemaakt door:
Eric Geevers
lys.gif (1012 bytes)