Groot op de voorpagina...!

Het zal de krantenlezer en nieuwsbulletinluisteraar niet zijn ontgaan: de Vlaamse krant De Standaard maakte op donderdag 15 maart 2001 melding van nieuwe bewijzen in een oude 'affaire' waarbij Jeroen Brouwers wegens plagiaat in het schandblok gezet zou worden:      

"Uit de veilingcatalogus van antiquaar Piet van Winden blijkt dat documenten in het zogeheten 'gifkastje' van Manteaus bibliotheek en in de correspondentie in Manteaus archief in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag - waartoe Onno Blom exclusief toegang kreeg - een verbluffende affaire bevatten rond Jeroen Brouwers en Julien Weverbergh, respectievelijk oud-redacteur en oud-directeur van Uitgeverij Manteau. Weverbergh probeerde in 1977 met een aantal Vlaamse auteurs gemene zaak te maken tegen Brouwers. Hij vond en verspreidde daarvoor de bewijzen: Brouwers zou het idee voor zijn debuutroman Joris Ockeloen en het wachten hebben ontleend aan een manuscript van de jong gestorven en inmiddels vergeten Vlaamse schrijver Dirk de Witte, iets wat Brouwers altijd met klem heeft ontkend."

Natúúrlijk heeft Brouwers dit ontkend. Het is namelijk pertinent onjuist. Brouwers' roman is niet gebaseerd op het manuscript van Dirk de Wittes nooit verschenen Dichotomie van een geboorte. Het artikel in De Standaard, breed uitpakkend met een paginagrote foto van Brouwers voorop het 'De Standaard der Letteren'-katern, staat overigens vol met niet ter zake doende ouwe koeien over Brouwers' redacteurschap bij uitgeverij Manteau, zoals "Brouwers zou non-fictie uitgaven als Het orgasme van de vrouw niet hebben willen persklaar maken, en zou in dronken staat op de boekenbeurs van Antwerpen het voltallige personeel van de uitgeverij en de auteurs in het openbaar hebben uitgescholden".
Er staat voorzichtig 'zou', al eindigt de alinea wel met "Tot zover is alles bekend."

Ook staat er dat Brouwers hierom zou zijn ontslagen. Nu werd Brouwers wel door uitgeverij Manteau ontslagen - maar dat was enkele jaren eerder, bij een reorganisatie vlak voor het vertrek van Angèle Manteau. Haar opvolger, Julien Weverbergh, stelde Brouwers weer aan. De latere conflicten met Weverbergh, waarbij Brouwers "niet één maal, vijf maal" door Weverbergh zou zijn ontslagen*, waren voor Brouwers aanleiding om jaren later, in 1975, zèlf definitief op te stappen.** 
De Standaard zegt voorts dat verslaggever Onno Blom exclusief toegang kreeg tot bewijzen voor Brouwers' plagiaat:

Om zijn diepe medelijden [met Brouwers - EG] te tonen stuurde Weverbergh - en nu komt het - aan de literatuurwetenschapper Georges Wildemeersch op 6 december 1977, uitgetypt op briefpapier van uitgeverij Manteau, en met kopieën van handschriften, de bewijzen die ertoe moesten leiden dat Brouwers als plagiator zou worden ontmaskerd. Brouwers zou zijn roman Joris Ockeloen en het wachten hebben gebaseerd op een gegeven van de nu bijna vergeten schrijver Dirk de Witte. ,,Ik kan dit onder ede verklaren,'' meldde Weverbergh met de hand op zijn hart.

*Zie J. Weverbergh en ergher (blz. 59, in Vlaamse Leeuwen, Arbeiderspers, 1994).
**Zie Brouwers in Brussel (blz.48, 51-55), door Gwennie Debergh, VUB Press, 2000.

Het gehele artikel met de aantijgingen tegen Brouwers valt hier te lezen.
Een afbeelding van genoemde veilingcatalogus staat hier.
En overigens wist Brouwers natuurlijk best van de 'gemene zaak' tegen hem: hier een aantal citaten uit 1977.

In een interview, maandag de 19e op de Nederlandse zender Radio 1, zegt Standaard-journalist Frank Albers echter: "wij hebben, a: Jeroen Brouwers niet van plagiaat beschuldigd. De vraag stellen is nu eenmaal iets anders dan ze beantwoorden - wat de Nederlandse pers wel heeft gedaan hebben wij niet gedaan."
Brouwers niet beschuldigd? Dan was de suggestie in elk geval voldoende gewekt - getuige, inderdaad, de Nederlandse kranten van vrijdag 16 maart.
Bijvoorbeeld: 'Debuutroman Jeroen Brouwers was plagiaat' (in het Algemeen Dagblad, met als tussenkopje Auteur noemt beschuldiging 'ouwe koe'), voorts Brouwers beticht van plagiaat (in Sp!ts), 'Brouwers pleegde plagiaat' (in Trouw, met op pagina 20 een stukje onder de tamelijk suggestieve kop 'Plagiaat'-zaak Brouwers blijft warrige kwestie), Brouwers beschuldigd van plagiaat (in de Haagsche Courant) en Jeroen Brouwers beschuldigd van plagiaat in debuut (in De Volkskrant).  Zie de scans hiernaast en hieronder. En overigens was de zaak ook via de teletekst van NOS en BRT te volgen.

Niet iedereen neemt de beschuldiging zomaar zonder enige nuance over. Arjan Peters, die ooit door Brouwers van het epitheton 'zuursmoelreptiel' werd voorzien (waar Peters in zijn recensie van Geheime kamers nog even fijntjes aan herinnerde - hier te lezen), belicht al snel de zaak ook van een andere kant.

In de zaterdageditie bericht Peters (overigens onder de ambigue kop Jeroen Brouwers deed wat Dirk de Witte wilde) weliswaar dat Brouwers "de eerste versie van De Wittes roman in augustus 1967 [heeft] teruggestuurd" terwijl Brouwers' roman in oktober 1967 verscheen - maar Peters citeert ook, uit De Morgen van vrijdag de 16e, Julien Weverbergh die onderstreept dat de productietijd van een roman toentertijd zes maanden besloeg: "Weverbergh noemt de verdachtmaking van plagiaat nu weer vierkant 'lulkoek'."
Spijker op de kop, en Weverbergh kan het weten.

De in De Morgen als 'bijgedachte' getrokken conclusie:
"Wat de jury volgende zaterdag ook mag beslissen, er zal altijd een geurtje aan blijven zitten." 

       
Sp!ts en Algemeen Dagblad

Zoals De Volkskrant het verwoordde: "Oorspronkelijk wekte Brouwers de indruk de beschuldigingen niet zo zwaar op te nemen. Maar de aandacht die de affaire naast Vlaanderen ook in Nederland trok, heeft hem er toe gebracht toch juridische stappen te ondernemen. Brouwers: 'De koppen in de Nederlandse kranten meldden dat ik plagiaat had gepleegd. Dat wil ik weerlegd zien'."

Typoscript Dirk de Witte boven water - Jeroen Brouwers plaagde geen plagiaat. 
Ook de toon in dit stuk is wel anders dan in de krant van donderdag:
"Geruchten over het vermeende plagiaat van Jeroen Brouwers staken al ruim twintig jaar geleden de kop op in de literaire wereld. Brouwers heeft altijd volgehouden dat hij Dichotomie van een geboorte pas te zien heeft gekregen nadat Joris Ockeloen was verschenen.
Vorige week echter meldde Standaard der Letteren-medewerker Onno Blom dat hij in het antiquariaat van Piet van Winden in Leiden een document had ingekeken waaruit blijkt dat Brouwers een eerste versie van De Wittes roman zelf aan de auteur had geretourneerd vóór de verschijning van Joris Ockeloen (DS 15 maart).
Op basis van dit nooit eerder gepubliceerde document stelde De Standaard de vraag of er dan toch van beïnvloeding en, in het extreme geval, plagiaat zou zijn geweest, een vraag die onbeantwoord bleef omdat de tekst van De Witte zogezegd spoorloos was."

Opmerkelijk genoeg was het dus niet zó spoorloos of het dook binnen enkele dagen alsnog op. De Standaard vindt echter iets ànders opmerkelijk:
"Opmerkelijk was dat, daar waar deze krant zich beperkte tot het stellen van de vraag, Brouwers in sommige Nederlandse media vorige week onomwonden van plagiaat werd beschuldigd op basis van de gegevens in de veilingcatalogus van Van Winden."
Jaja. De conclusie die het blad nu trekt is in ieder geval helder:
"Vergelijking van De Wittes typoscript met Brouwers' roman leert dat het decennia oude gerucht over het plagiaat uit de lucht gegrepen is." De Standaard meldt ook gegevens te hebben waarmee "ook de chronologie nu scherper gesteld [kan] worden": "Robert Bruyninckx, collega-leraar van De Witte in de jaren zestig, vertelde aan de redactie dat hij de verhaalstof aan De Witte leverde rond 9 maart 1967. Zijn eigen vrouw was bevallen tijdens het halfvasten-carnaval in Halle.
Een eerste versie van De Wittes manuscript zou klaar geweest zijn in mei 1967. De Witte diende het, zo meldde hij in een brief aan Ward Ruyslinck van 25 januari 1968, in bij Manteau in augustus 1967.
Joris Ockeloen verscheen al in september 1967, zo kan afgeleid worden uit een handgeschreven opdracht, gedateerd 19 september 1967."
Waarbij de lezer geacht wordt te begrijpen dat, gezien het productieproces van een boek anno '67 alléén al, er geen sprake kàn zijn van plagiaat.
Het artikel staat hier in zijn geheel.

Ook dat bericht werd in de Nederlandse media overgenomen...

Hoe dan ook: Jeroen Brouwers overweegt De Standaard alsnog voor de rechter te slepen wegens eerroof en smaad.

De advocaat van Jeroen Brouwers, Mr Beels, in een interview (Radio 1 maandag 19 maart), zegt desgevraagd:
"Een onrechtmatig handelen via een perskanaal wordt dus steevast in het Belgische aangepakt met een vordering tot schadevergoeding, een pecuniaire vordering, èn een publicatie van het vonnis (dus de opinie van de rechter) in verschillende dagbladen. (...)  
Ik moet mij nog beraden met de heer Brouwers, maar ik heb stellig de indruk dat wij in ieder geval de procedure inleiden en dan gaan kijken wat De Standaard [interruptie interviewer] - eh,  wat de voorstellen zijn, maar tot nader order zetten wij door. (...)  
Settle-out-of-court zou een mogelijkheid zijn (...)." 

(Transcriptie Eric Geevers)

Algemeen Dagblad

De opbrengst van de veiling, waarbij mevrouw Manteau haar gehele bibliotheek te gelde maakte, viel overigens tegen.
Het meeste geld werd opgebracht door Brouwers-gerelateerde kavels...